Natuurinclusief boeren lonend maken, voor boer én maatschappij. Best lastig, maar wel wat het Programma Westerkwartier Natuurinclusief beoogt. Wing organiseerde dit programma én zocht de spanning op door moeilijke vraagstukken te agenderen.
Het is nog een hele uitdaging om natuurinclusief te gaan boeren. Boeren moeten nu nog vaak investeren in andere vormen van bedrijfsvoering en méér doen, zonder dat er meer beloning tegenover staat. Zo dragen bomen en houtwallen in het weiland van een melkveehouder bij aan een diverser landschapsbeeld. Ze vormen een natuurlijke afscheiding en geven beschutting en schaduw aan de koeien. Maar het is ook bewerkelijker. Die extra investering verdient zich lang niet altijd terug.
Landbouw en natuur
Om de transitie naar natuurinclusieve landbouw te vergemakkelijken, werkten boeren, maatschappelijke organisaties en overheden in het Westerkwartier samen. In het driejarige programma Westerkwartier Natuurinclusief onderzochten ze nieuwe kansen voor landbouw, versterking van natuur, een betere waterkwaliteit en een mooier landschap. De uitgestrekte Groningse gemeente Westerkwartier huisvest vooral melkveehouderijbedrijven. Afwisselend open cultuurland en gesloten landschappen met houtsingels kenmerken het gebied. Ook liggen er natuurgebieden, zoals de Drie Polders.
Vele vormen
Bij natuurinclusief boeren versterken de agrarische en natuurlijke processen elkaar en draagt de landbouw meer bij aan de biodiversiteit. Het kent vele vormen en gradaties. Bijvoorbeeld in landschapsbeheer, weidevogelbeheer, dierenwelzijn, gewasdiversiteit of een vitale bodem. In gesprekken met agrariërs bleek vaak dat ze al wat doen op één of meer vlakken.
Inhoud en organisatie
Inhoudelijk volgde het programma vier sporen: bodem, bedrijfskringlopen, korte ketens en verdienmodellen. Korte ketens betekent dat boeren hun producten lokaal afzetten en daar leek enthousiasme voor te zijn. Wing hielp de inhoud vorm te geven en was verantwoordelijk voor het financiële management. Ook deelden en bespraken we de uitkomsten en voortgang met de stuurgroep en de betrokkenen.
Concrete stappen
Het programma is in december 2023 afgerond en heeft de volgende resultaten opgeleverd:
- 23 melkveehouders hebben een bedrijfsnatuurplan ontwikkeld en zijn begonnen om die te realiseren. Vanuit het programma is plantmateriaal beschikbaar gesteld.
- 22 melkveehouders hebben strategische bedrijfsplannen ontwikkeld met aandacht voor de overgang naar natuurinclusief boeren. Voor veel boeren blijkt het financieel moeilijk te zijn om de omslag te maken naar een natuurinclusieve bedrijfsvoering. Bovendien leveren deze maatregelen op dit moment nog te weinig op.
- Er bleek weinig animo te zijn voor het opzetten van een korte keten in het Westerkwartier. De boeren die hierin al iets doen, hebben hun eigen kanalen en zien weinig voordelen in het gezamenlijk opzetten van een korte keten.
- Soms bieden nieuwe oplossingen (nog) geen perspectief. De jonge ondernemer die de urine van zijn koeien als kunstmestvervanger in wil zetten, heeft hier nog geen (experimenteer)ruimte voor gekregen.
Spanning opzoeken
Wing schuwde de spanning niet en agendeerde binnen het programma eveneens de moeilijke vraagstukken die spelen. De betrokken boeren waren heel positief en constructief. Er zijn in het Westerkwartier echter ook kritische en sceptische boeren die zich afzijdig hielden. Wing heeft geadviseerd om deze boeren op te zoeken, om naar hun visie en wensen te luisteren.
Innovatiekracht en bereidheid
Gedurende de programmaperiode hebben we verschillende keren het het ‘Westerkwartier Natuurinclusief Treffen’ georganiseerd. Tijdens deze goed bezochte bijeenkomsten stonden we uitvoerig stil bij de innovatiekracht in de landbouwsector en de bereidheid om samen te werken. Dit liet zien dat er veel mogelijk is, waarbij iedere ondernemer zich op eigen wijze kan ontwikkelen. En, vonden de aanwezigen, boeren is dan in de eerste plaats een economische activiteit, het is óók belangrijk om te luisteren naar je gevoel en te doen wat bij je past als boer.
Slotstuk
Inmiddels is het programma afgerond en heeft het waardevolle inzichten en verbindingen opgeleverd in het Westerkwartier. Lees het ‘slotstuk’ (pdf).